De kenbaarheid van monumenten onder de Omgevingswet

Ook voor de aanwijzing en registratie van monumenten verandert er het een en ander onder de Omgevingswet. Dat geldt met name voor de gemeentelijke (en provinciale) monumenten, en in mindere mate voor de rijksmonumenten. En daar zit nu juist de kwetsbaarheid, met name ten aanzien van de kenbaarheid van een aanwijzing tot monument.

Gemeentelijke monumenten in het omgevingsplan

Monumenten “ontstaan” nu, en ook straks, door een aanwijzing; een declaratoire beschikking van het bevoegd gezag. Wie dat bevoegd gezag is, is afhankelijk van de vraag of het gaat om een rijks-, provinciaal, of gemeentelijk monument.
Gemeentelijke monumenten worden aangewezen op basis van een gemeentelijke erfgoedverordening. Na inwerkingtreding van de Omgevingswet mag deze erfgoedverordening echter geen regels bevatten over de fysieke leefomgeving; de erfgoedverordening mag dan dus geen betrekking meer hebben op gemeentelijke (en provinciale) monumenten. Vanaf de inwerkingtreding van de Omgevingswet kunnen gemeentelijke monumenten alleen nog maar bij of krachtens het omgevingsplan worden aangewezen. De aanwijzing, maar ook de redengevende omschrijving, zal dus onderdeel gaan uitmaken van het omgevingsplan.

En dan wordt het toch wat spannender, want de bestaande gemeentelijke monumenten en het daarvoor van toepassing zijnde vergunningsregime, staan niet van zelf in het omgevingsplan; daarvoor moet het bevoegd gezag bewust beslissingen nemen en actie ondernemen. Dat geldt alleen niet indien bepaalde landelijke regels ter zake van erfgoed via de bruidsschat in het tijdelijke deel van het omgevingsplan zullen worden opgenomen.

Geen registratie meer via de Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen

Complicerende factor daarbij is dat ingevolge de Omgevingswet ook de Wet kenbaarheid publiekrechtelijke beperkingen onroerende zaken (Wkpb) wordt gewijzigd. Besluiten tot aanwijzing van een onroerende zaak als beschermd monument, vallen dan niet langer onder de Wkpb, en worden niet langer in de Landelijke Voorziening bij het Kadaster geregistreerd.
Onder de Omgevingswet is de kenbaarheid van gemeentelijke monumenten dus uitsluitend geregeld in het omgevingsplan en dat wordt via het DSO ontsloten.

Overgangsrecht

Om in die kenbaarheid geen gaten te laten vallen voorziet de Regeling kenbaarheid publieke beperkingen (Rkpb) in overgangsrecht: Het overgangsrecht houdt in dat de Rkpb, zoals deze luidde voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet, tot het in artikel 22.4 Omgevingswet bedoelde tijdstip van toepassing blijft op een beperkingenbesluit als bedoeld in artikel 149 Gemeentewet, zijnde i.c. de aanwijzing tot gemeentelijk monument.
Het ‘bedoelde tijdstip’ heeft betrekking op de overgangsfase die gemeenten wordt geboden om een omgevingsplan vast te stellen dat voldoet aan alle eisen van de Omgevingswet. Tot die datum (thans 1 januari 2032) is het mogelijk dat er nog aanwijzingsbesluiten tot gemeentelijk monument worden genomen, waarbij de Wkpb van belang blijft.

Per gemeente zal er dus in de overgangsfase bezien moeten worden of gemeentelijke monumenten in het omgevingsplan staan (in het via adres doorzoekbare DSO) of in de Landelijke Voorziening (via kadastrale gegevens te vinden in de Landelijke Voorziening c.q. via de basisregistratie van het Kadaster).
Dat zal dus enige tijd een lastige factor zijn bij aan- en verkoop van onroerend goed en de recherche ter zake door notarissen en makelaars.

Rijksmonumenten kennen een ander regime

Om het ingewikkeld te maken: voor rijksmonumenten blijft het oude regime van de Erfgoedwet van toepassing. Rijksmonumenten worden niet in het omgevingsplan opgenomen en ter zake van deze rijksmonumenten verandert de Wpkb niet, althans niet fundamenteel. Ten aanzien van de vergun-ningsprocedure voor een rijksmonumentenactiviteit zijn in het Besluit kwaliteit leefomgeving (Bkl) voorts eisen gesteld. Ook is aan burgemeester en wethouders in het Bkl opgedragen om een register van omgevingsvergunningen betreffende rijksmonumenten en voorbeschermde monumenten bij te houden.

De Erfgoedregistratie Standaard

Tot slot is relevant te benoemen dat de Werkgroep De Data-Beet, een werkgroep van de Federatie Grote Monumentengemeenten, een Erfgoedregistratie Standaard heeft ontwikkeld. Deze standaard bewerkstelligt dat gegevens over erfgoed, als open data op gestandaardiseerde wijze en volgens eenduidige definities toegankelijk en uitwisselbaar worden, onder andere ten behoeve van en via het DSO. De gegevens zullen worden gekoppeld aan adressen en objecten in de BAG. Het zou de zoektocht naar erfgoeddata onder de Omgevingswet beslist helpen indien gemeenten van deze standaard gebruik zouden maken.

Deze bijdrage maakt deel uit van de blogreeks ‘Klaar voor de Omgevingswet’.