Let op: de uitkomst van de Vergunningcheck van het Omgevingsloket vormt geen juridisch bindend antwoord!

Inleiding

Op 1 januari 2024 is de langverwachte Omgevingswet in werking getreden. Tegelijkertijd is ook het vernieuwde online Omgevingsloket gelanceerd. Deze online omgeving vormt een belangrijk onderdeel van het nieuwe stelsel. Via het Omgevingsloket kan per locatie gezien worden welke regels op die locatie gelden. Denk bijvoorbeeld aan de regels uit het omgevingsplan. Via het Omgevingsloket kunnen initiatiefnemers ook nagaan of er vergunningen of andere toestemmingen nodig zijn voor hun project en deze eventueel aanvragen. Dit gebeurt via de zogeheten Vergunningcheck. Het ligt voor de hand dat de Vergunningcheck veel gebruikt gaat worden door initiatiefnemers. Deze tool wordt namelijk door de overheid gepresenteerd als handig hulpmiddel voor initiatiefnemers om te achterhalen of zij bepaalde toestemmingen nodig hebben om hun initiatief te realiseren. Een interessante en belangrijke vraag is wat de juridische status is van de uitkomst van de online Vergunningcheck.

Vergunningcheck

Initiatiefnemers kunnen gebruik maken van de Vergunningcheck als zij willen weten of er vergunning-, informatie- of meldingsplicht bestaat voor de activiteit die zij willen uitvoeren op een bepaalde locatie. Initiatiefnemers moeten enkele stappen doorlopen om hierachter te komen. De eerste is stap in het doorgeven van algemene informatie. Hierbij kan gedacht worden aan de locatiegegevens waar het plan wordt uitgevoerd. Daarna moet worden aangegeven welke werkzaamheden (activiteiten) uitgevoerd gaan worden. De Vergunningcheck kent momenteel maar liefst 278 werkzaamheden, en de verwachting is dat dit aantal alleen nog maar groter wordt. Het wordt voor initiatiefnemers dus een flinke klus om alle van toepassing zijnde werkzaamheden te selecteren. Na het selecteren van de werkzaamheden, is de initiatiefnemer er overigens nog niet. Er moet namelijk nog antwoord gegeven worden op tientallen andere vragen. Als dit is gedaan, volgt er een overzicht van de eventuele vergunning-, informatie- of meldplichten. Nu weet de initiatiefnemer of voor zijn plan verdere afstemming met de overheid noodzakelijk is. Gezien het groot aantal werkzaamheden dat geselecteerd kan worden en het aantal (ingewikkelde) vragen, is er echter een aanzienlijke kans aanwezig dat er fouten gemaakt gaan worden bij het invullen van de Vergunningcheck en dat de uitkomst daarvan niet altijd kloppend is. De vraag is dan wat de juridische status is van de uitkomst van de Vergunningcheck?

Juridische status uitkomst Vergunningcheck?

In de praktijk kan deze vraag in verschillende situaties een rol spelen. Bijvoorbeeld in het geval uit de Vergunningcheck blijkt dat een bepaalde toestemming, denk aan de natuurvergunning, niet nodig is, en achteraf – na het realiseren van het plan – die wel nodig blijkt te zijn. De overheid moet dan in beginsel handhavend optreden. Kwalificeert de uitkomst van de Vergunningcheck in dat geval, bijvoorbeeld in het kader van een beroep op het vertrouwensbeginsel in een handhavingszaak bij de bestuursrechter, als een mededeling waaraan initiatiefnemers gerechtvaardigd vertrouwen mogen ontlenen? Het onjuist verstreken van informatie (door de Vergunningcheck) kan in sommige gevallen ook leiden tot schade. Als de initiatiefnemer bijvoorbeeld schade heeft geleden door het handhavend optreden van de overheid, dan kan geprobeerd worden de overheid daarvoor succesvol aansprakelijk te stellen. De rechter moet dan, onder meer, onderzoeken of er sprake is van onrechtmatig handelen. Van dit onrechtmatig handelen kan sprake zijn als achteraf blijkt dat de verstrekte informatie onjuist of onvolledig was en de initiatiefnemer daarop is afgegaan.

Gerechtvaardigd vertrouwen en onrechtmatig handelen?

Het is niet op voorhand te zeggen of de uitkomst van de Vergunningcheck een mededeling is waaraan initiatiefnemers gerechtvaardigd vertrouwen aan mogen ontlenen. Wel zijn er enkele indicaties die erop wijzen dat dit niet zo is. Op de pagina waarop de uitkomst wordt gepresenteerd is in de eerste plaats namelijk een algemene disclaimer opgenomen. In de disclaimer valt onder meer te lezen dat het resultaat van de Vergunningcheck geen absolute zekerheid geeft. Bijvoorbeeld doordat sommige activiteiten of combinaties van activiteiten (nog) niet in de Vergunningcheck staan. Of doordat er nog andere regels zijn waardoor nog andere vergunningen moeten worden aangevraagd. Er kunnen daarom geen rechten worden ontleend aan de Vergunningcheck. Bovendien heeft de hoogste bestuursrechter in 2019 (Gst. 2019/140) al geoordeeld over de juridische status van het destijds geldende Omgevingsloket Online (OLO). Volgens de rechter doet de omstandigheid dat een initiatiefnemer een online vergunningencheck heeft gedaan en daaruit volgt dat geen omgevingsvergunning nodig is, niet af aan de omgevingsvergunningplicht. Het is aannemelijk te achten dat deze rechtspraak ook van toepassing is op het nieuwe Omgevingsloket met bijhorende Vergunningcheck.

Het is ook niet met zekerheid te zeggen of er sprake is van onrechtmatig handelen als achteraf blijkt dat de uitkomst van de Vergunningcheck onjuist of onvolledig is en de initiatiefnemer daarop heeft vertrouwd. Of een overheid aansprakelijk is voor onjuiste informatievoorziening, is met name afhankelijk van de formulering en interpretatie van de door de burger gestelde vraag, en het door de overheid geformuleerde antwoord. Het hangt dus van de omstandigheden van het geval af. In het kader van de Vergunningcheck van het Omgevingsloket zal daarbij een rol kunnen spelen dat het gaat om een algemene informatievoorziening van alle overheden in Nederland gezamenlijk en er een disclaimer is opgenomen.

Conclusie

Het is nog onduidelijk wat de juridische status is van de uitkomst van de Vergunningcheck. Er zijn desondanks indicaties die de conclusie rechtvaardigen dat de uitkomst geen mededeling is waaraan initiatiefnemers gerechtvaardigd vertrouwen kunnen ontlenen of dat bij een onjuiste informatievoorziening sprake is van onrechtmatig handelen. Het is daarom belangrijk dat initiatiefnemers voorzichtig zijn met de uitkomsten van de Vergunningcheck. Het is om die reden aan te bevelen, zeker bij grotere initiatieven waarvoor meerdere werkzaamheden moeten worden uitgevoerd, advies in te winnen bij een juridisch deskundige over de eventueel vereiste toestemmingen.

Deze bijdrage is ook gepubliceerd in de Nieuwsbrief Omgevingsrecht van SDU.